Η σφαγή του Τλατέλολκο – 2 Οκτωβρίου 1968
Η 2α Οκτωβρίου 1968 έχει χαραχθεί ως μία από τις πιο σκοτεινές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας του Μεξικού. Δέκα μόλις ημέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων στην Πόλη του Μεξικού, η κρατική καταστολή κορυφώθηκε: στρατός και αστυνομία άνοιξαν πυρ εναντίον δεκάδων χιλιάδων φοιτητών και πολιτών που είχαν συγκεντρωθεί ειρηνικά στην Πλάζα των Τριών Πολιτισμών στο Τλατέλολκο. Ο απολογισμός παραμένει ασαφής· υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν από 260 έως 350 άνθρωποι, ενώ οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 1.200.
Από έναν τυχαίο καβγά σε μαζικό κίνημα
Η απαρχή του φοιτητικού κινήματος εντοπίζεται τον Ιούλιο του 1968, όταν ένας απλός καβγάς ανάμεσα σε μαθητές σε συνοικία της πρωτεύουσας κατέληξε σε βίαιη επέμβαση της αστυνομίας. Οι φοιτητές του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού (UNAM) και του Πολυτεχνικού Ινστιτούτου (IPN) αντέδρασαν, οργανώνοντας πορείες κατά της καταστολής. Οι κινητοποιήσεις καταπνίγηκαν, όμως αντί να σβήσουν, πυροδότησαν ένα κύμα αντίστασης που εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα.
Πανεπιστήμια κήρυξαν απεργίες, συγκροτήθηκε το Εθνικό Συμβούλιο Απεργίας (CNH), ενώ ο στρατός κατέλαβε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ο πρύτανης της UNAM, Χαβιέρ Μπάρος Σιέρα, παραιτήθηκε καταγγέλλοντας την κυβερνητική βία. Οι φοιτητές απαιτούσαν την κατάργηση αυταρχικών νόμων, την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων και την προστασία της πανεπιστημιακής αυτονομίας. Στις 13 Σεπτεμβρίου, η «Πορεία της Σιωπής» συγκέντρωσε πάνω από 150.000 ανθρώπους – φοιτητές, εργαζόμενους, οικογένειες – σηματοδοτώντας την έκταση του κινήματος.
Το διεθνές πλαίσιο και η πίεση των Ολυμπιακών
Το 1968 ήταν χρονιά παγκόσμιων εξεγέρσεων: Παρίσι, ΗΠΑ, Πράγα. Στο Μεξικό, οι φοιτητές ένιωθαν ότι συμμετείχαν σε αυτό το διεθνές ρεύμα αλλαγής. Όμως το αυταρχικό καθεστώς του προέδρου Γκουστάβο Ντίας Ορδάς δεν ανεχόταν την αμφισβήτηση, ιδιαίτερα λίγο πριν την παγκόσμια προβολή που θα έφερναν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Για την κυβέρνηση, οι διαδηλώσεις ήταν απειλή· ερμηνεύτηκαν μάλιστα ως «κομμουνιστική συνωμοσία» με στόχο να αμαυρώσει τη χώρα μπροστά στη διεθνή κοινότητα. Η απόφαση ήταν αμείλικτη: το κίνημα έπρεπε να τερματιστεί πριν από την τελετή έναρξης.
Το ματωμένο απόγευμα
Στις 2 Οκτωβρίου, η Πλάζα των Τριών Πολιτισμών γέμισε διαδηλωτές. Στρατιωτικές δυνάμεις είχαν ήδη περικυκλώσει τον χώρο. Όταν ανακοινώθηκε η ακύρωση της πορείας για να αποφευχθεί η σύγκρουση, ξαφνικά ακούστηκαν εκρήξεις και πυροβολισμοί. Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ελεύθεροι σκοπευτές, τοποθετημένοι από την ίδια την κυβέρνηση, προκάλεσαν το χάος. Οι στρατιώτες, θεωρώντας πως δέχονταν επίθεση, πυροβόλησαν αδιακρίτως στο πλήθος.
Ο επίσημος αριθμός των θυμάτων περιορίστηκε σε λίγες δεκάδες. Όμως μάρτυρες και ανεξάρτητες έρευνες κάνουν λόγο για εκατοντάδες νεκρούς, ενώ οι συλλήψεις και οι εξαφανίσεις ήταν χιλιάδες. Αρχεία των ΗΠΑ επιβεβαιώνουν τουλάχιστον 44 θανάτους, αλλά εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό σε περισσότερους από 300.
Η σιωπή και η μνήμη
Η σφαγή του Τλατέλολκο σκεπάστηκε για δεκαετίες από τη σιωπή και την παραπληροφόρηση. Η κυβέρνηση αρνήθηκε την ευθύνη, ενώ οι οικογένειες των θυμάτων ζητούσαν μάταια δικαιοσύνη. Μόλις μετά το 2000 ξεκίνησαν επίσημες έρευνες, χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα.
Ωστόσο, η μνήμη παραμένει ζωντανή. Κάθε χρόνο, στις 2 Οκτωβρίου, πλήθη πολιτών συγκεντρώνονται στην Πλάζα των Τριών Πολιτισμών για να τιμήσουν όσους χάθηκαν. Το σύνθημα που αντηχεί είναι πάντα το ίδιο:
«El 2 de octubre no se olvida» – «Η 2α Οκτωβρίου δεν ξεχνιέται».
