Η Μεγάλη Σαρακοστή, γνωστή και ως Σαρακοστή, είναι η περίοδος πνευματικής προετοιμασίας που ξεκινά από την Καθαρά Δευτέρα και ολοκληρώνεται την Κυριακή του Πάσχα. Κατά τη διάρκειά της, οι πιστοί ακολουθούν νηστεία, απέχουν από χαρές και προετοιμάζουν την ψυχή και το σώμα τους για τη μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας.
Η Ιστορία και οι Ακολουθίες της Σαρακοστής
Η νηστεία της Σαρακοστής είναι η αρχαιότερη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και θεσπίστηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά είχε διάρκεια έξι εβδομάδων, αλλά αργότερα προστέθηκε και έβδομη, φτάνοντας τις 48 ημέρες. Κατά την περίοδο αυτή, κάθε Τετάρτη και Παρασκευή τελείται η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, κατά την οποία οι πιστοί κοινωνούν από Άγια Δώρα που έχουν προαγιασθεί την προηγούμενη Κυριακή.
Η Σαρακοστή και ο Μάρτιος
Η περίοδος αυτή είναι σχεδόν ταυτισμένη με τον μήνα Μάρτιο, γι’ αυτό και προέκυψε η παροιμία «Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή;», που χρησιμοποιείται για άτομα που συμμετέχουν σε κάθε γεγονός.
Οι Κυριακές της Σαρακοστής και η Σημασία τους
Κάθε Κυριακή της Σαρακοστής έχει ιδιαίτερη θρησκευτική σημασία:
- Α’ Κυριακή – Κυριακή της Ορθοδοξίας: Τιμάται η αναστήλωση των ιερών εικόνων από τη Βασίλισσα Θεοδώρα το 842 μ.Χ.
- Β’ Κυριακή: Αφιερωμένη στον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, θεμελιωτή της θεολογίας του Ησυχασμού.
- Γ’ Κυριακή – Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως: Τοποθετείται στο μέσο της νηστείας και είναι αφιερωμένη στη δύναμη που προσφέρει ο Σταυρός.
- Δ’ Κυριακή: Τιμάται ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, γνωστός για τη διδασκαλία του γύρω από τη μετάνοια και την άσκηση.
- Ε’ Κυριακή: Αφιερωμένη στην Οσία Μαρία την Αιγυπτία, σύμβολο της μετάνοιας.
Η «Βουβή» Εβδομάδα
Η τελευταία εβδομάδα της Σαρακοστής, γνωστή ως «Εβδομάδα των Βαΐων» ή «Βουβή Εβδομάδα», χαρακτηρίζεται από την απουσία της Ακολουθίας των Χαιρετισμών της Παναγίας. Οι ακολουθίες τελούνται κανονικά, αλλά με ιδιαίτερη κατάνυξη και λιτότητα.
Το Έθιμο της Κυρά-Σαρακοστής
Η Κυρά-Σαρακοστή αποτελεί ένα παραδοσιακό ημερολόγιο μέτρησης των εβδομάδων της νηστείας. Φτιάχνεται από ζυμάρι ή ύφασμα, με χαρακτηριστικά όπως σταυρωμένα χέρια, απουσία στόματος (σύμβολο της νηστείας) και επτά πόδια, ένα για κάθε εβδομάδα μέχρι το Πάσχα. Το τελευταίο πόδι κόβεται το Μεγάλο Σάββατο και σε ορισμένες περιοχές, μέσα του κρύβεται ένα ξερό σύκο, όπως το φλουρί στη βασιλόπιτα.
Παραδοσιακό Παιδικό Τραγούδι
«Την Κυρά Σαρακοστή, που είναι έθιμο παλιό,
οι γιαγιάδες μας τη φτιάχναν με αλεύρι και νερό.
Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι της σταυρό,
και το στόμα της ξεχνούσαν γιατί νήστευε καιρό.
Και μετρούσαν τις ημέρες με τα πόδια της τα εφτά,
κόβαν ένα τη βδομάδα, μέχρι να ’ρθει η Πασχαλιά».
Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι μια περίοδος πνευματικής προετοιμασίας, γεμάτη συμβολισμούς, παραδόσεις και έθιμα που διατηρούνται ζωντανά μέχρι σήμερα.
