Η βασιλόπιτα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα της Πρωτοχρονιάς, συνδυάζοντας την παράδοση, τη θρησκευτική πίστη και την προσδοκία για τύχη και ευημερία. Η πίτα αυτή, που κόβεται αμέσως μετά την αλλαγή του χρόνου, συμβολίζει την έναρξη του νέου έτους με ευχές και προσδοκίες.
Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της βασιλόπιτας είναι το φλουρί που κρύβεται στο εσωτερικό της. Όταν κόβεται η πίτα, τα κομμάτια αφιερώνονται σε παρόντες και απόντες, με τον τυχερό που βρίσκει το φλουρί να θεωρείται ευλογημένος και τυχερός για τη νέα χρονιά.
Στην Αθήνα, συνηθίζεται η γλυκιά «πολίτικη» βασιλόπιτα, ενώ στη δυτική Μακεδονία επικρατούν αλμυρές εκδοχές, όπως τυρόπιτες ή πρασόπιτες. Σε πολλές περιοχές της ελληνικής επαρχίας, τοποθετούνται άλλα συμβολικά αντικείμενα, όπως άχυρο, κληματόβεργες ή τυρί, με στόχο την ευλογία της γεωργικής ή κτηνοτροφικής παραγωγής.
Η ορθόδοξη παράδοση συνδέει τη βασιλόπιτα με τη δράση του Μεγάλου Βασιλείου, ο οποίος έφτιαξε μικρούς άρτους με χρυσά νομίσματα για να επιστρέψει τιμαλφή στους κατοίκους της Καισάρειας, όταν η πόλη σώθηκε από λεηλασία. Παράλληλα, το έθιμο έχει ρίζες στα αρχαία «Κρόνια» και τα ρωμαϊκά «Σατουρνάλια», όπου οι συμμετέχοντες τοποθετούσαν αντικείμενα σε γλυκίσματα για να ανακηρύξουν τον «Βασιλιά της βραδιάς».
Η κοπή της βασιλόπιτας πραγματοποιείται σε οικογενειακές ή κοινωνικές συγκεντρώσεις, ενώ τα κομμάτια αφιερώνονται σε θεία πρόσωπα, μέλη της οικογένειας και άλλους σημαντικούς ανθρώπους. Πέρα από το οικογενειακό τραπέζι, η βασιλόπιτα κόβεται και σε συλλόγους, υπουργεία και εταιρείες, συχνά μέχρι τον Φεβρουάριο.
Η βασιλόπιτα παραμένει ένα ζωντανό έθιμο που συνδυάζει την πλούσια ελληνική παράδοση με τη χαρά της πρωτοχρονιάτικης γιορτής, ενώ συμβολίζει την κοινότητα, την τύχη και την ευλογία για τη χρονιά που ξεκινά.
