Περισσότερο από 120 χρόνια μετά την ανακάλυψή του, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις πιο αινιγματικές αποδείξεις ότι η τεχνολογία του αρχαίου κόσμου ήταν πολύ πιο προχωρημένη απ’ όσο πιστεύαμε. Μια συσκευή 2.000 ετών, θαμμένη στο βυθό ενός ναυαγίου, που μοιάζει περισσότερο με προάγγελο υπολογιστή παρά με μηχανικό όργανο της εποχής.
Ένα τυχαίο εύρημα που άλλαξε την ιστορία της τεχνολογίας
Το 1900, σφουγγαράδες από τα Αντικύθηρα ανέσυραν από το ναυάγιο μιας ρωμαϊκής γαλέρας ένα περίεργο σύμπλεγμα από μπρούτζινα γρανάζια. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να συνειδητοποιήσουν οι ειδικοί ότι δεν ήταν απλώς ένα μηχάνημα, αλλά μια αστρονομική συσκευή τεράστιας ακρίβειας, ικανή να προβλέπει εκλείψεις, να παρακολουθεί πλανητικές κινήσεις και να υπολογίζει ημερομηνίες πανελλήνιων αγώνων.
Ο «αρχαίος υπολογιστής» λειτουργούσε με μια μικρή μανιβέλα, ενεργοποιώντας περισσότερα από 30 γρανάζια που αποτύπωναν την κίνηση του Ήλιου, της Σελήνης και πιθανότατα των πλανητών.
Τα ίχνη ενός τεχνολογικού θαύματος
Οι πίσω δίσκοι της συσκευής έφεραν πολύπλοκους κύκλους, όπως τον Μετωνικό (19ετή) και τον κύκλο του Σάρου (18ετή), που χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη εκλείψεων. Ένας άλλος δείκτης σημείωνε τις ημερομηνίες των Ολυμπιακών Αγώνων.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό ήταν το σύστημα επικυκλικών γραναζιών που αναπαριστούσε τη μεταβλητή ταχύτητα της Σελήνης λόγω της ελλειπτικής τροχιάς της. Μια τεχνολογία τόσο σύνθετη, που δεν εμφανίζεται ξανά πριν τον Μεσαίωνα.
Η κατανόηση του μηχανισμού απογειώθηκε από τη δεκαετία του ’70, όταν ο Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις χρησιμοποίησε ακτίνες Χ και τομογραφίες, αποκαλύπτοντας χιλιάδες χαραγμένους χαρακτήρες – ένα είδος αρχαίου «manual».
Παρόλα αυτά, το μεγαλύτερο μέρος της συσκευής παραμένει χαμένο. Διασώζεται μόλις το 1/3, σπασμένο σε 82 θραύσματα.
Σεληνιακό ή ηλιακό ημερολόγιο; Το νέο επιστημονικό ντιμπέιτ
Το 2024, οι ερευνητές Graham Woan και Joseph Bayley μελετώντας έναν κατεστραμμένο δακτύλιο με οπές, υποστήριξαν ότι αρχικά είχε 354 – αριθμός που παραπέμπει σε σεληνιακό ημερολόγιο.
Η πρόταση προκάλεσε αντιδράσεις. Ειδικοί, όπως ο Tony Freeth, θεωρούν ότι ο μηχανισμός δεν μπορεί να βασιζόταν σε ένα μόνο σύστημα, αλλά συνδύαζε πολύπλοκα ημερολογιακά μοντέλα.
Το ζήτημα παραμένει ανοιχτό και το μυστήριο… ζωντανό.
Προϊόν μιας χαμένης τεχνογνωσίας
Παρά την ακρίβεια της κατασκευής, δεν έχει βρεθεί ούτε δεύτερη συσκευή, ούτε σχέδια, ούτε αντίγραφα. Αυτό έχει οδηγήσει πολλούς ειδικούς στο συμπέρασμα ότι ο Μηχανισμός δεν ήταν μοναδικός, αλλά ανήκε σε μια χαμένη παράδοση τεχνολογίας, πιθανώς από τη Ρόδο ή την Αλεξάνδρεια.
Κάποιοι αποδίδουν την τεχνογνωσία στον Αρχιμήδη, χωρίς όμως απτά ιστορικά στοιχεία.
Το μυστήριο συνεχίζεται
Παρά τις σύγχρονες έρευνες με υποβρύχια drones και νέες καταδύσεις, δεν έχουν εντοπιστεί περισσότερα κομμάτια της συσκευής. Είναι πιθανό να παραμένουν βαθιά χωμένα στον πυθμένα των Αντικυθήρων.
Μέχρι τότε, ο Μηχανισμός συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά αινίγματα της ανθρωπότητας. Ένα παράθυρο σε μια γνώση που χάθηκε και που ίσως κάποτε ξαναβρεθεί.
